در صورتي که در يک کلينيک روان شناسي کودک و نوجوان فعاليت مي کنيد حتما بارها ديده ايد والدين مراجعه کننده معمولا صحبتشان را اين طور شروع مي کنند: بچه هاي اين دوره و زمانه بد شده اند حوصله نوجوانان امروزي را نداريم، زماني که ما بچه بوديم. و يا حتي پدران و مادراني که خسته از بحث هاي بي پايان با کودک يا نوجوان، به دنبال راه حلي براي کنترل وضع نابسامان ارتباطي خود و فرزندانشان هستند.
فرزنداني که با کوچک ترين تلنگري از کوره در مي روند و بحث مي کنند، از درخواست هاي بزرگ تر سرپيچي مي کنند و از همه بدتر براي اشتباهات خود ديگران را سرزنش مي کنند و گفت و گو را با ناسزا تمام مي کنند. حقيقت اين است که دفاع از خواسته هاي خود و مقابله با خواسته هاي ديگران براي رشد طبيعي اهميت اساسي دارد و همين رفتار مقابله اي در دو برهه از رشد در سنين 18 تا 24 ماهگي و ديگري ابتداي نوجواني، براي برقراري خودمختاري و ايجاد هويت ضروري است و بيانگر تلاش براي کسب استقلال است
در صورتي که شدت اين نوع رفتارها بيشتر از حد باشد و موجب نيتي دائمي بزرگ ترها و تخريب عملکرد کودک شود، اختلال O.D.D محسوب مي شود. از والدين انتظار مي رود که به جاي انکار مشکل و سرپوش گذاشتن بر آن، در همان دوران کودکي اين اختلال را از يک لجبازي ساده و طبيعي افتراق دهند تا از تبديل شدن آن به مشکلات پيچيده تر و بروز حوادث غيرقابل جبران مانند اعتياد و. جلوگيري شود.
O.D.D به معناي اختلال دفاعي مقابله اي است و والدين کودک يا نوجواني که اغلب خشمگين و تحريک پذير است براي هرچيزي جر و بحث راه مي اندازد، رفتار کينه توزانه و انتقام جويانه دارد، بيش از حد زودرنج و حساس است فعالانه و عمدا از انجام درخواست هاي والدين سر باز مي زند، باعث ناراحتي آنها مي شود، در اشتباه ها و مشکلات خود ديگران را مقصر مي داند و آنها را سرزنش مي کند، بايد به اين اختلال شک کنند زيرا اين رفتارهاي مقابله جويانه معمولا در برابر افراد بزرگسالي رخ مي دهد که کودک يا نوجوان با آنها آشناست؛ مانند والدين و در مواردي نيز معلمان و اولياي مدرسه.
گاهي هم اين رفتارها فقط با والدين ديده مي شود و در ديگر موقعيت ها رفتار کودک يا نوجوان کاملا موجه است، بنابراين ممکن است اين کودکان در هنگام معاينه باليني نشانه هاي اندکي بروز دهند يا اصلا علامتي نشان ندهند پس دقت والدين و آگاهي آنها در تشخيص اهميت بالايي دارد.
معمولا اولين سوالي که والدين از خود مي پرسند اين است که از ميان اين همه کودک، چرا فرزند من دچار اختلال نافرماني مقابله اي است؟ واقعيت اين است که شواهد کمي مبني بر ارثي بودن اختلال ODD وجود دارد و نتايج اغلب مطالعات نقش محيط را در ايجاد اين اختلال نشان مي دهند؛ مثلا تعارض هاي شويي والدين؛ يعني دستورهاي متناقض والديني که در شيوه تربيت فرزند و قانونگذاري ها به تفاهم نرسيده اند، والديني که فرزندان خود را قبول ندارند، آنها را تاييد نمي کنند، به آنها محبت نمي کنند، درکشان نمي کنند و مسائل را برايشان توضيح نمي دهند و بدون هيچ توضيحي آنها را تنبيه مي کنند، در بروز مشکل ODD نقش اساسي دارد.
با وجود هوش کافي، اين کودکان به دليل نداشتن مشارکت، مقاومت در مقابل توقع ديگران و اصرار بر حل مشکلات بدون کمک اطرافيان، معمولا منزوي مي شوند، در مدرسه پيشرفتي ندارد و حتي امکان مردود شدن را هم دارند. آنها از روابط انساني لذت نمي برند و رفتارشان در عملکرد تحصيلي و روابط اجتماعي آنها طوري اختلال ايجاد مي کند که احترام معلم ها و دوستان خود را از دست مي دهند. اين شکست ها باعث مي شود که احساس بي کفايتي و افسردگي کنند. مشکلات ثانوي که ممکن است با آن مواجه شوند هم عبارتند از: پايين بودن اعتماد به نفس، خلق ا فسرده و در نوجوانان گاهي گرايش به سوء مصرف الکل و موارد روانگردان.
همانطور که گفته شد اين اختلال ها نه تنها کودک و خانواده او را در زمان حال درگير مي کند، بلکه آينده ناخوشايندي را براي او و اطرافيانش رقم مي زند. متاسفانه بيشتر والدين، پس از مدتي کشمکش نافرجام، خسته و مستاصل مي شوند و به اصطلاح براي آرام کردن اوضاع نابسامان و قشقرق ها و جيغ و فريادها، کوتاه مي آيند، غافل از اينکه اين کوتاه آمدن در برابر رفتار آزاردهنده کودک، مانند تقويت کننده مثبت عمل مي کند و عامل مهمي براي ادامه رفتارهاي کودک مي شود.
در طول ساليان متمادي، روش هاي درماني متنوعي براي مواجهه با مشکلات رفتاري شناختي و هيجاني کودکان مبتلا به اختلال نافرماني مقابله اي به کار گرفته شده است. که قسمتي از آنها بر مداخلات فردي و قسمتي ديگر بر مداخلات خانوادگي متمرکز شده اند، به نحوي که برنامه هاي آموزشي والدين براي کمک به مديريت رفتار فرزندانشان، روان درماني فردي براي مديريت خشم، خانواده درماني براي بهبود ارتباط، آموزش مهارت هاي اجتماعي براي افزايش انعطاف پذيري و تحمل ناکامي در بين همسالان و درمان شناختي- رفتاري براي آموزش حل مساله و کاهش منفي گرايي است که در اينجا به يکي از آنها که به قرارداد همبستگي موسوم است، اشاره مي کنيم.
قرارداد همبستگي يعني تنظيم قرارداد رفتاري روزانه براي مشخص کردن انتظارهاي رفتاري، جوايز و تنبيه ها براي رفتارهاي کودک. در اين روش کودک هر روز به ازاي هر رفتار مثبت، پاداش و براي رفتار منفي، تنبيهي ملايم خواهدداشت. انجام اين قرارداد شامل چهار مرحله است که عبارتند از:
مرحله اول، مشخص کردن انتظارهاي رفتاري: به اين معنا که در اين مرحله والدين و پرستار کودک بايد انتظار خود را واضح و شفاف مشخص کنند، به طوري که براي او کاملا مشخص باشد که چه انتظاري از او مي رود و بايد چه رفتاري داشته باشد تا در ازاي آن پاداش دريافت کند. بايد مطمئن شد که کودک کاملا متوجه انتظارها شده است. رفتارهاي هدف ممکن است شامل رفتارهاي نامطلوب که لازم است حذف شوند يا رفتارهاي مطلوب که قرار است بيشتر باشد.
بعنوان مثال در صورتي که والدين بگويند: «هرچيزي که مي گويم بايد گوش کني» بسيار مبهم و کلي است. بايد جمله به اين صورت بيان شود: «من از تو مي خواهم که فقط با يک بار درخواست تکاليفت را انجام دهي.» اين جمله مشخص تر از درخواست قبلي است. نکته مهم اين است که سطح توقعات والدين نبايد بيش از توان کودک باشد. نبايد فراموش شود که هدف، شکل دهي رفتار مطلوب است پس نبايد از ابتدا از کودک بيش از توان او انتظار داشت.
مرحله دوم، تعيين اينکه چگونه رفتارهاي هدف اندازه گيري خواهد شد: والدين يا درمانگر بايد قادر به ثابت کردن وقوع يا عدم وقوع رفتارهاي هدف باشند.
مرحله سوم، تعيين زماني که رفتار بايد اجرا شود: هر قرارداد بايد چارچوب زماني داشته باشد تا در زمان لازم رفتار انجام شود.
مرحله چهارم، مشخص کردن امتيازهاي به دست آوردني يا از دست دادني متناسب با رفتار کودک: اين مرحله شامل ساختن فهرست پاداش است. بايد از خود کودک پرسيده شود که مي خواهد چه پاداشي بگيرد و چه انتظارهايي از والدين دارد. اميتازهايي که کودک مي تواند به دست آورد يا امکان دارد از دست بدهد هم بايد مشخص شود. ايده اصلي اين است که کارهاي کوچک امتيازهاي کوچک و کارهاي بزرگ امتيازهاي بزرگ داشته باشد.
منبع: موسسه پرستاري ضربان
درباره این سایت